KIRAN KIRANA!

Yaşamın  Sert Yüzüyle Yüzleşmek

Canan Sergül’ün Kıran Kırana adlı romanı, okuru rahat ettiren metinlerden değil. Daha ilk sayfalardan itibaren insanı koltuğuna yaslayıp izlemeye davet etmez; tam tersine, ayağa kaldırır, sorular sordurur, yer yer huzursuz eder. Belki de romanın asıl gücü tam burada yatar: Okurdan edilgen bir kabulleniş değil, etkin bir yüzleşme bekler.

Canan Sergül’ün Kıran Kırana adlı romanı, adını yalnızca bir çatışmadan değil,yaşamım   kendisinden alıyor. Roman, bireyin yaşamla, sistemle, kaderle ve en çok da kendisiyle verdiği sert mücadeleyi gözler önüne seriyor. Bu yönüyle Kıran Kırana, yalnızca bir olay örgüsünü değil; bir varoluş durumunu  anlatıyor.

Sergül, romanında okuru rahatlatan bir anlatı yolunu yeğlemez. Tam tersine, okuru sürekli diri tutan, yer yer sarsan bir dil kurar. Karakterler, kara ile ak  arasında kolayca konumlanmaz; gri alanlarda dolaşır. Bu da romanı didaktik olmaktan kurtarırken, insani  gerçekçi  kılar.

Romanın en güçlü yanlarından biri, çatışmayı yalnızca kişiler arasında değil, koşullar arasında da kurmasıdır. Yoksulluk, adaletsizlik, güç ilişkileri ve ayakta  kalma dürtüsü, karakterlerin yazgısını  belirleyen görünmez ama sert bir zemindir. Bu bağlamda Kıran Kırana, bireysel bir öykü anlatırken toplumsal bir fotoğraf da sunar.

Kıran Kırana, adının çağrıştırdığı gibi bir mücadele romanıdır. Ancak bu mücadele, alışıldık anlamda “iyi ile kötü” arasında yaşanmaz. Sergül, kolay karşıtlıklardan bilinçli olarak uzak durur. Karakterler ne bütünüyle masumdur ne de tümüyle suçlu. Yaşamın  kıyısında sıkışmış insanların, koşulların dayattığı tercihlerle nasıl dönüştüğünü izleriz. Bu durum, okuru konforlu etik yargılardan yoksun bırakır.

Roman boyunca duyumsanan  temel gerilim, bireyin kendi sınırlarıyla yaşadığı çatışmadır. Yoksulluk, güç ilişkileri, adaletsizlik ve hayatta kalma zorunluluğu; karakterlerin omuzlarına çöken görünmez ama ağır yüklerdir. Sergül, bu yükleri dramatize etmek yerine olağanlaştırır. Belki de en çarpıcı olan budur: Roman, felaketi bağırarak değil, fısıldayarak anlatır.

Dil ve anlatım açısından Kıran Kırana, süsten uzak bir yalınlığı yeğler. Bu yalınlık, kimi zaman metni sertleştirir, kimi zaman da bilinçli bir aralık yaratır. Okur, karakterlere acımaya değil, onları anlamaya çağrılır. Ancak bu aralık , kimi  bölümlerde duygusal derinliğin biraz daha artırılabileceği duygusunu da  uyandırır. Sergül’ün geri duruşu, yer yer metnin duygusal etkisini sınırlayan bir seçeneğe dönüşür.

Canan Sergül’ün dili yalın ama yavan değildir. Gereksiz süslerden arındırılmış anlatımı, olayların ve duyguların ağırlığını daha görünür kılar. İkili konuşmalar, yapaylıktan uzak, iç konuşmalar  ise karakterlerin ruh durumunu derinleştiren bir işlev üstlenir. Okur, karakterleri yalnızca izlemekle kalmaz; onların çıkmazlarına ortak olur.

Romanın belki de en çarpıcı tarafı, umut ile umutsuzluğu aynı potada eritmesidir. Sergül, mutlu son vaadinde bulunmaz; ama teslim olmayı da yüceltmez. Kıran Kırana, yitirmenin de direnmenin de insanca bir duygu olduğunu anımsatır .

Romanın önemli bir başarısı, umudu romantik olarak ele almamasıdır.  Kıran Kırana, “her şey düzelir” kolaycılığına sığınmaz. Ama karanlıkta ısrarcı da değildir. Direnmenin, ayakta kalmanın ve kimileyin salt soluk alabilmenin bile bir tür kazanım olduğunu sezdirir. Bu yönüyle roman, günümüz insanının ruh durumuna  fazlasıyla yakındır.

Sonuç olarak Kıran Kırana, okurdan hızlı tüketilip kenara bırakılmayı beklemez. Sindirilmek ister, düşündürmek ister, hatta biraz can acıtmak ister. Canan Sergül, bu romanıyla yazınımızın yalnızca anlatma değil, rahatsız etme ve sorgulatma gücünü de anımsatır. Kıran Kırana, yaşamla  pazarlık edemeyenlerin, onunla kıran kırana boğuşanların romanıdır.

Umudunu yitirenlere umut aşılayacak, umudu yeşertecek, umudu büyütecek bir roman. Okumanızı öneririm. 

Zeki BAŞTÜRK